نوجوانان در شبکه‌های اجتماعی
نادیا صبوری، روانشناس و رواندرمانگر
زمانی دوره رشد و تحول فرزندان در نوجوانی تنها در محیط خانه و مدرسه، در کنار اعضای خانواده، فامیل و نهایتاً چند دوست طی می‌شد اما امروزه سفر رشد و تحول، درون فضای بزرگتر و عمومی‌تری در جریان است و رسانه‌ها تأثیر بی‌سابقه‌ای در رشد نوجوانان دارند. گویی نوجوانِ امروز دنیایی جدا از والدین نیز در شبکه‌های اجتماعی دارد که آنجا نه تنها با گروه همسالان خودش بلکه حتی با انواع گروه‌های دیگر نیز در سنین مختلف و با فرهنگ و طرز فکرهای متفاوت ارتباط دارد. حتی ممکن است بتواند از طریق شبکه‌های اجتماعی و فضای اینترنت با تمام دنیا در ارتباط باشد. اکنون والدین چگونه می‌توانند نوجوان خود را از آسیب‌های احتمالی در امان نگه داشته و او را فردی موفق و کارآمد بار بیاورند؟ آیا دنیای جداگانه‌ای که یک نوجوان در آن به سر می‌برد واقعاً خطرناک است؟ چطور می‌توان با تأثیرات منفی آن مقابله کرد؟
شاید دیگر نتوان دنیایی که دسترسی‌اش از طریق شبکه اینترنت است را دنیای مجازی نامید زیرا گویی بخشی از واقعیت زندگی ما شده است. اینترنت کارها را آسانتر کرده و حجم زیادی از دانش، اطلاعات، سرگرمی و ارتباطات را در اختیار ما قرار داده است. به عبارتی زمان آن رسیده که والدین فکر حذف کردن اینترنت و ابزار دسترسی به آن را از سر بیرون کنند و تلاش کنند تا به عنوان واقعیتی در زندگی با آن کنار بیایند.
در کنار مسئولیت‌هایی که والدین در قبال پرورش فرزندانشان دارند، وظیفه دارند به نوجوانان خود کمک کنند مهارت تفکر انتقادی را بیاموزند تا به راحتی تحت تأثیر اطلاعات نادرست قرار نگیرند. والدین در این سفر باید خودشان نیز اهل فن باشند و به‌جای ترسیدن و تهدید کردن یا رها کردن مسئولیت نظارت بر فرزندانشان، خود نیز آموزش ببینند و با انواع نرم‌افزارها و کاربردشان و خطرات احتمالی آنها آشنا باشند. باید درباره این دنیای گسترده و بی‌انتها با نوجوان خود گفتگو کنند و در پیش‌بینی و تجسم خطرات رسانه‌های اجتماعی به او کمک کنند.
یک نوجوان، در مرحله بلوغ از دوران رشدش قرار دارد و پایه‌های موفق بودن و داشتن تفکر انتقادی به راحتی در این سن شکل می‌گیرد و گسترش می‌یابد. برخی از ویژگی‌های یک بلوغ موفقیت‌آمیز عبارت‌اند از: مدیریت خود و کنترل تکانه، پایداری و شهامت، داشتن اعتماد به نفس، خودآگاهی و توانایی همدلی با دیگران، داشتن مرزهای مشخص و تعیین محدودیت‌هایی برای خود و دیگرانی که ممکن است به مرزهایش نزدیک شوند، پذیرش توانایی‌ها و کاستی‌های خود و درک تفاوت‌هایی که با دیگران دارد. این ویژگی‌ها در یک نوجوان موجب انعطاف‌پذیری و داشتن قدرت تجزیه و تحلیل و تفکر انتقادی می‌شود و به او این امکان را می‌دهد تا شخصیت خاص خود را بسازد و از دنیا، آنچه برایش مفید و سازنده است را طلب کند؛ بنابراین در مواجهه با چالش‌های اجتناب ناپذیر مجهزتر خواهد بود.
اما غالبا چیزی که مانع رسیدن به این اهداف در دوران رشد می‌شود ناتوانی والدین در برقراری ارتباط با نوجوانشان است. پایه و اساس این رابطه از سال‌های اولیه رشد شکل می‌گیرد. اگر شما همواره والدینِ در دسترسی بوده‌اید و هنگام نیاز فرزندتان به‌جای تهدید، نصیحت یا بی‌تفاوتی، فعالانه، صادقانه و شفاف به آنها گوش داده‌اید، اکنون می‌توانید در این سفر مبهم نیز با احترام و سازگاری دوجانبه همراه او باشید.
نوجوانان برای اینکه حریم خود را از خطرات احتمالی حفظ کنند نیاز به ساختن مرزهایی منعطف دارند اما این مرزها در ارتباط با والدین ساخته می‌شوند. اگر والدین برای خود مرزهایی داشته باشند و به نوجوان خود نیز این فرصت را بدهند که مرزهای خودش را بسازد و تعیین کند، او یاد می‌گیرد چگونه از حریم خصوصی‌اش محافظت کند. فراموش نکنیم که مرزها هم برای والدین و هم نوجوان محدودیت ایجاد می‌کنند؛ محدودیت‌هایی در جهت امنیت و محافظت اما باید انعطاف داشته باشند و متناسب با دوران رشد کودک و نیازهایش تغییر کنند.
نکته مهم آنکه والدین نمی‌توانند و قرار نیست با نوجوان خود دوست شوند یا جای خواسته‌ها و نیازهای آنها را پر کنند زیرا فرزندپروری با دوستی متفاوت است. والدین باید فرزندان خود را «بی قید و شرط» دوست داشته باشند، بتوانند آنها را درک کنند، به آنها عشق بورزند و در این راه، مسئولیت «بودن» و «چگونه بودن» را سرسختانه بپذیرند. بنابراین باید شیوه‌های کارآمد رابطه با آنها را کشف کنند.
به یاد داشته باشید صرف نظر از آنچه نوجوانان می‌گویند یا رفتار می‌کنند، همواره برای گرفتن تأیید و اطمینان، نگاهشان به سوی والدین است.
